Mirko Banjević
Mirko Banjević (Pješivci, 28. mart 1905 — Beograd, 6. septembar 1968) bio je crnogorski i jugoslovenski pjesnik i revolucionar.[1]
Autor je epske poeme Sutjeska, kao i pesme Tužba svetom Vasiliju Ostroškom, koja se smatra jednom od najznačajnijih pesama socijalne poezije.[2]
Kao dečak, Banjević je svedočio burnim događajima prvog svetskog rata i poraća. Odmah po ukidanju crnogorske države i stvaranju Kraljevine SHS, došlo je do Božićne pobune decembra 1918, koju su predvodili crnogorski komiti, uglavnom vojnici i oficiri bivše crnogorske vojske. U godinama koje su usledile, vojska Kraljevine SHS je vršila surove odmazde nad porodicama odmetnutih komita, među kojima je i masakr porodice Cvicer 25. aprila 1923. godine.[3] U pjesmi "1923" Mirko Banjević je opisuje teror beogradskih vlasti nad Crnogorcima u novonastaloj Kraljevini SHS, posebno bivšim priopadnicima vojske i komitama, među kojima je bio i njegov otac.[4]
- Mi smo oslobodili vas! – klikatahu u krvavi dan.
Otac moj gledao palež, sretali ga žalosni zvuci,
dok negđe u gori mrki se vili vuci...
I narod i otac osta nepokoran – žeđ slobode! veliki san.[5]– Mirko Banjević, 1923.
Nakon završenog Filozofskog fakulteta u Beogradu radio je kao novinar i urednik lista Pobjeda i časopisa za književnost i kulturu Stvaranje u Podgorici.[1] 1936. godine je objavio pesmu Belveder, o demostracijama crnogorskih komunista i patriota na Belvederu te godine koje je vlast u krvi ugušila.[6] Zbog svojih političkih stavova je robijao u zloglasnom beogradskom zatvoru Glavnjača.
Tokom drugog svetskog rata, odmah po izbijanju ustanka Banjević se priključio partizanima. Sa Petom proleterskom crnogorskom udarnom brigadom je kao ranjenjik preživeo bitku na Sutjesci 1943, vodeći sve vreme ratni dnevnik i svedočeći o pogibiji slavnog komandanta Save Kovačevića i mnogih drugova.[7]
Ko nije vidio svu silu naših ranjenika, rodoljuba, vojske, kako se svaljuje niz vječito duge i bezmjerne gorovite strane ka Sutjesci, ko nije vidio onaj plamen topova i bacača, zapljuskivanje mitraljeskih zrna s jedne i druge strane i razlijeganje grmljavine u kanjone; ko nije slušao i vidio povike i juriše prsa u prsa; ko nije čuo gromoviti glas Savin i njegovu zapovijest; ko nije vidio poginule borce i izdahnule bolesnike na putevima kuda se prolazilo; ko nije sretao onaj zeleni plamen neprijateljskih automata, — taj će zamišljati ovaj marš za prodor kao jedan od težih napora i hitanja ka glavnom poprištu, a neće znati: da nikad tako jedan narod u dvostrukim ili trostrukim redovima, uz vojsku, i na beskrajnom putu stradanja, nije išao da se hvata ukoštac na život i smrt s ljutim čeljustima neprijatelja, koji je sad stezao nas — Treću diviziju i ranjenike.[8]
– Mirko Banjević, ratni dnevnik za 12. jun 1943.
Na osnovu ovih događaja, zabeleženih u ratnom dnevniku, Banjević je iste godine započeo da piše poemu Sutjeska,[9] koju je završio tek godinama kasnije.
6. septembar 1968. godine, Mirko Banjević je skočio sa prozora bolnice Dragiša Mišović u Beogradu, u nervnom rastrojstvu, u strahu od neizlečive bolesti, i zazirući pre toga oko svih oko sebe, u najdubljem usamljenju.[10]
Objavljene knjige:[1]
- Pobune uma, Nikšić, 1930.
- Šume, Nikšić, 1930.
- Ognjena jutra, Paraćin, 1940.
- Sutjeska, Pobjeda, Cetinje, 1946.
- Njegošev spomenik, Cetinje, 1947.
- Zemlja na kamenu, Beograd, 1950.
- Zvjezdani voz, Zagreb, 1951.
- Bezdani, Cetinje, 1956.
- Sutjeska, JAZU, Zagreb, 1961.
- Do iskapi, Beograd, 1964.
- Roždanici, Cetinje, 1968.
Poema Sutjeska ima četiri varijante. Prva je objavljena 1946 (Pobjeda, Cetinje), druga 1953 (Rad, Beograd), treća 1958 (Kosmos, Beograd), a četvrta 1961 (JAZU, Zagreb).[11]
Radomir Konstantinović ocenjuje da je Banjevićeva poezija "ispevana po narodski, od krika do jecaja, od pokliča do bugarenja, između kletve i psovke, ali i detinjski naivne, prvorođene, gotovo božjačke, jurodive"... Konstantinović nalazi nešto praiskonsko kod Banjevića "u tom susretu blagorodnosti sa mračno-podzemnim", zaključivši je Banjević "bio i ostao najizvorniji praiskonac poezije od 1930. do najnovijeg vremena".[12]
Konstantinović ceni Banjevićevo prvo delo Pobune uma iz 1930. godine, kao delo velike snage i autentičnosti. On dalje ceni da je Tužba svetom Vasiliju Ostroškom najznačajnija Banjevićeva pesma u epohi od 1933. do 1941. godine, i možda jedna od najznačajnijih pesama socijalne poezije uopšte.[13]
U Nikšiću, postoji književna zajednica „Mirko Banjević“.[14] Književna zajednica “Mirko Banjević” je osnovana 1979. godine.[14]
Oformljena je i književna nagrada “Mirko Banjević” koja se dodjeljuje za poeziju i prozu na nivou države Crne Gore.[14]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 Jugoslovenski književni leksikon (2. izd.). Novi Sad: Matica srpska. 1984. str. 40.
- ↑ Radomir Konstantinović, Bice i jezik 1 (str 129), Beograd 1983.
- ↑ Novak Adžić: Petar Zvicer i zločin nad njegovom porodicom
- ↑ Mirko Banjević o tragediji Crne Gore u pjesmi „1923“
- ↑ https://znaci.org/poezija/1923.php
- ↑ Mirko Banjević - Belveder
- ↑ https://znaci.org/00003/707.htm
- ↑ https://znaci.org/00003/707.htm
- ↑ Radomir Konstantinović, Bice i jezik 1 (str 130), Beograd 1983.
- ↑ Radomir Konstantinović, Bice i jezik 1 (str 121), Beograd 1983.
- ↑ Radomir Konstantinović, Bice i jezik 1 (str 133), Beograd 1983.
- ↑ Radomir Konstantinović, Bice i jezik 1 (str 121-122), Beograd 1983.
- ↑ Radomir Konstantinović, Bice i jezik 1 (str 129), Beograd 1983.
- ↑ 14,0 14,1 14,2 „40 godina Književne zajednice “Mirko Banjević””. montenegrina.net. Pristupljeno 17. 1. 2022.
